قابلیت تحقق غبن واعمال خیارغبن درعقود احتمالی
ابراهیم ناصر شادباد :دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی ، واحد تبریز ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز ، ایران
پروین اکبرینه :استادیار گروه حقوق ، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، اهر ، ایران (نویسنده مسئول)
حسن پاشازاده :استاد یار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
رضا رنجبرالوارعلیا :استادیار گروه فقه وحقوق اسلامی واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی ، تبریز، ایران
فصلنامه علمی ، پژوهشی فقه ومبانی حقوق اسلامی
سال یازدهم / شماره دو / تابستان 1397
تاریخ دریافت : 31/06/1396 تاریخ پذیرش نهایی :11/09/1397
(( درج این مقاله دراین سایت به معنای تأیید محتوای آن نیست ))
با متحول شدن روزافزون روابط حقوقی، قراردادهایی با ماهیت های ویژه ومتفاوت پا به عرصه ی حقوقی اجتماع گذاشته اند.
عقود احتمالی را می توان ازاین دسته شمرد که طبق نیازهای روز ومقتضیات زمان رواج یافته وبه تایید عرف عقلا رسیده است.
نویسندگان دراین مقاله ، با شروع مقدمه ای،خواننده را با مفاهیم عقد احتمالی وخیارغبن آشنا کرده وبه توصیف وبررسی هریک به صورت جداگانه می پردازند.
تعریف عقد احتمالی
به عقودی عقد احتمالی گویند که نفع و زیان به دست آمده ازآنها ،هنگام عقد قرارداد، معلوم نبوده بلکه وابسته به یک واقعه ی احتمالی است.
بعضی ازحقوق دانان، عقد احتمالی را به دلیل عدم ماهیت مستقل آن ،عقد شانسی می دانند وبعضی دیگرآن را عقد معلق تلقی می کنند.
تفاوت عقد معلق باعقد احتمالی
1- درعقد احتمالی به محض انعقادعقد طرفین به آن عمل می کنند وتاثیرآن هنگام تنظیم قرارداد موقوف به امردیگری نمی باشد. مانند جعاله
2- درعقد معلق اراده وخواست طرفین عامل تعلیق است ، درحالی که درعقد احتمالی تعلیق مربوط به ذات آن است.
مانندعقد بیمه ، که بعد ازوقوع حادثه تعهد آن انجام می شود.
تفاوت عقد احتمالی با عقد شانسی
درمعامله ی شانسی ، توافق طرفین برشانس حصول یک نفع ، مانند شرط بندی است.
درعقد شانسی طرفین قصد تصاحب مال دیگری وحفظ مال خود را دارند.
درعقد احتمالی طرفین برتضمین درمقابل شانس ازدست دادن چیزی با یکدیگر توافق می کنند.
عقد شانسی بالعکس عقداحتمالی در حقوق ایران باطل است مگردراستثنای عقلایی ،اما عقد احتمالی تنها به عقدهای معوض اختصاص دارد.
تقسیم عقود معاوضی از دید یکی از فقها
الف -عقد تقدیری : عقدی است که در دستیابی به اثر آن احتمال وتقدیر موثر است . مثل مضاربه و جعاله
ب – عقد تحقیقی: عقدی را گویند که اثر آن ، بلافاصله بعد از ایجاد عقد محقق می شود .مانند عقد نکاح
حالات متفاوت درمصادیق عقد احتمالی
- یکی از مورد معامله میزان ومقدارش احتمالی باشد.
- درهر دو عوض مقدار احتمالی باشد.
- رسیدن به اثرهر دو مورد معامله احتمالی باشد.
- میزان و حصول یکی ازعوضین احتمالی باشد .
- میزان وحصول هردو مورد معامله احتمالی باشد.
در ادامه ، نگارندگان واژه ی غبن را به میان کشیده وپس ازبررسی آن به مستندات اثبات خیارغبن پرداخته و شرایط تحقق غبن را بیان می دارند.
تعریف غبن
غبن : درلغت به معنای خدعه وخلاف واقع نشان دادن است.
شایان ذکراست که تحقق غبن در معاملات ، موجب ثبوت خیارغبن می شود.
مستندات در اثبات خیار غبن
- آیه 26 سوره ی نساء
2- قاعده لاضرر، که مستند آن حدیث نبوی ، لاضررولا ضرارا فی الاسلام است.
3-روایت مربوط به تلقی رکبان ، که پیامبر(ص) به مغبون اختیار فسخ معامله را می داد.
شرایط تحقق خیارغبن
الف – وجودعقد معوض
ب – جهل مغبون به قیمت واقعی
ج – عدم تعادل بین دوعوض وفاحش بودن غبن
نتیجه گیری
دربخش نتیجه گیری با توجه به مطالب مندرج دراین نوشتاربا دونظریه متفاوت درباره ی تحقق خیارغبن مواجه هستیم.
برخی معتقد به تحقق غبن درعقود احتمالی هستند وبرخی با این نظرمخالف می باشند.
با بررسی دقیق ، این نتیجه حاصل می شود که امکان هردیدگاه به طورمطلق وجود ندارد وباید قائل به تفکیک شد.
تحقق غبن درعقود احتمالی
- در صورت عدم میزان سرمایه و نیروی کار متعادل در جهت اصل قاعده لاضرر
- برحسب ماهیت عقود احتمالی که درآن طرفین به محتمل بودن عوض وحصول آن واقفند درصورت ضررغبن قابل استماع نیست.
(متن کامل مقاله درفایل پیوست)
برای دانلود مقاله اعمال خیار غبن در عقود احتمالی روی تصویر زیر کلیک کنید.
