منظور از شروط ضمن عقد ، توافق ها و شروطی است که طرفین یک معامله ضمن عقد در مبایعه نامه به عنوان شروط قرارداد ذکر میکنند به منظور اینکه در صورت عدم رعایت آن شروط حق فسخ معامله را داشته باشند.
این شروط ضمن عقد میتواند :
- درباره موضوع توافق اصلی باشند.
مثل ، شروطی درباره ی توصیف موضوع معامله.
- درمورد چگونگی اجرای قرارداد یا تحویل مورد معامله باشند.
مثل،خرید املاکی که به شرط داشتن وام منتقل میشوند.
- درباره موضوعاتی مستقل از موضوع توافق اصلی باشند که طرفین معامله بنابر دلایلی آن را ضمن عقد دیگری میاورند.
مثل،شرط وکالت خریدار از فروشنده در ضمن قرارداد فروش املاک.
ما میدانیم شروط ضمن عقد انواع مختلفی دارد ، این شروط گاهی صحیح و گاهی باطل هستند ،همچنین لازم به ذکر است استفاده از بعضی شروط ضمن عقد موجب بطلان قرارداد اصلی میشوند.
به دلیل از یک سو میتوان شروط ضمن عقد را به صحیح ، باطل و مبطل عقد تقسیم و از سوی دیگر به شرط فعل ، صفت و نتیجه تقسیم نمود.
در ادامه تقسیمات شروط ضمن عقد را به تفصیل شرح میدهیم:
Ø شرط صفت
وصف کمیت یا کیفیت مورد قرارداد در معامله میتواند به صورت جزئی از مورد معامله یا به صورت شرط در قرارداد عنوان شود.
به همین منظور قانونگذار شر مربوط به کمیت یا کیفیت مورد معامله را شرط صفت نامگذاری کرده است.
حال اگر این وصف جنبه اصلی داشته باشد و تعهد اصلی که وصف مورد معامله است را تعیین کند نمیتواند ماهیت شرط را داشته باشد بلکه مشخص کننده عنوان اصلی قرارداد خواهد بود .
لازم به ذکر است اگر این وصف ، خواسته ای فرعی باشد در قرارداد به عنوان شرط و فرع بر قراداد خواهد بود.
اگر مورد معامله کالای معلوم و معینی باشد و ضمن قرارداد شرطی مبنی بر شرط صفت بیان شود و معلوم شود مورد معامله آن وصف را شامل نمی شود، کسی که شرط صفت به نفع او شده است اخیار فسخ قرارداد را دارد.
Ø شرط فعل
منظور از شرط فعل آن است که ضمن قرارداد یکی از طرفین یا شخص ثالثی متعهد به انجام فعل مشخصی شود.
از آنجایی که شرط فعل به صورت خودکار اجرا نمیشود و شخص ثالثی ملزم به اجرای آن است ؛ در صورتی که شخص متعهد از انجام فعلی که ضمن قرارداد به آن متعهد شده است استنکاف نماید ، شخصی که به نفع او تعهد شده است میتواند با توجه به شرایط یکی از راهکار های ذیل را برای رفع مشکل انجام دهد:
- در وهله ی اول، از دادگاه درخواست الزام متعهد به انجام تعهد را داشته باشد.
- اگر امکان اجبار شخص متعهد نبود، میتواند خود آن تعهد را اجرایی کند.
- اگر امکان اجبار شخص متعهد نبود، شخص ثالثی میتواند تعهد را به جا بیاورد.
- در صورتی که انجام هیچ یک از موارد فوق امکان پذیر نباشد ، شخصی که به نفع او شرط شده است میتواند قرارداد را فسخ نماید.
- اگر بعد از عقد انجام شرط غیر ممکن شود و یا معلوم شود انجام عقد در زمان عقد نیز غیر ممکن بوده است ، کسی که شرط به نفع او شده است اختیار فسخ قرارداد را دارد.
Ø شرط نتیجه
شرط نتیجه آن است که در ضمن یک قرارداد یک عمل حقوقی دیگر نیز شرط شود.
اگر تحقق شرط نتیجخ نیاز به علت و سبب خاصی نداشته باشد ف به صورت خودکار نتیجه محقق میشود و نیاز به اقدام دیگری نیست.
Ø شرط صحیح
در قانون مصداقی برای شرط صحیح ذکر نشده است اما قانون شروط باطل را مشخص نموده است.
بنا بر این نتیجه میگیریم هر شرطی که جز مواردی که قانون به عنوان شرط باطل بیان کرده است نباشد شرط صحیح خواهد بود.
شرط صحیح میواند شرط فعل،شرط صفت و شرط نتیجه باشد.
Ø شرط باطل
منظور از شرط باطل شرطی است که خود باطل است اما عقد و یا قرارداد را باطل نمیکند.
این گونه از شروط باطل به شرح ذیل میباشند:
· شرطی که انجام آن غیر مقدور باشد
شرطی که به هر دلیل (بجز عدم توانایی شخص انجام دهنده یا شرایط خاص به وجود آمده و یا سخت بود کار ) قابل انجام نباشد.
· شرطی که در آن نفع یا فایده نباشد
همانطور که از نام این دسته پیداست، شرطی که نفعی در آن نباشد غیر عقلی و باطل است.
· شرطی که نامشروع باشد
شرطی که خلاف قانون باشد و ممنوع باشد باطل است.
Ø شروط مبطل
منظور از شروط مبطل شروطی است که علاوه بر باطل بودن ذات شرط ، موجب باطل شدن قرارداد اصلی هم میشوند.
شروط مبطل شامل موارد ذیل میشود:
· شرط خلاف مقتضای عقد
شروطی که با اقتضائات اصلی و ذاتی قرارداد مغایر باشند و قرارداد را زیر سوال ببرند.
· شرط مجهولی که جهل به آن موجب جهل به عوضین میشود
هرگاه شرط ارتباط تنگاتنگی با موضوع مورد معامله داشته باشد و با این حال شرط ذکر شده در قرارداد به طوری مبهم باشد که موجب مجهول شدن عوضین معامله گردد ، این شرط باطل و موجب ابطال عقد خواهد بود.
